Ở nước ta, với nhận thức về giá trị của nghề thủ công - “di sản văn hóa phi vật thể”, Nhà nước đã ban hành Luật Di sản văn hóa (2001, 2009, 2013) và thực hiện một số chính sách để bảo vệ, bồi dưỡng, tôn vinh và phát huy nghệ nhân; một số tổ chức xã hội đã tham gia. Tuy nhiên, cho đến nay, chưa có một văn bản pháp quy riêng về nghệ nhân thủ công; những chính sách hiện hành được quy định lẻ tẻ, còn thiếu toàn diện, chưa đủ tầm để hình thành đội ngũ nghệ nhân nghề thủ công một cách bền vững trong làng nghề nước ta.

Thực tiễn đòi hỏi nâng cao nhận thức và khẳng định sâu sắc hơn nữa giá trị của nghệ nhân. Họ là niềm vinh dự, tự hào của làng nghề chúng ta. Đó là vì: (i) Nghệ nhân nghề thủ công là người mang trong mình tinh hoa văn hóa truyền thống  của nghề thủ công; họ không chỉ góp phần vào nền văn hóa đậm đà bản sắc của dân tộc, phát triển công nghiệp văn hóa, mà góp phần đưa văn hóa Việt Nam ra thế giới; (ii) Nhiều nghệ nhân đang say mê, tâm huyết sáng tạo nhiều sản phẩm mới, phát huy những giá trị nghề thủ công truyền thống lên một tầm cao mới, đáp ứng yêu cầu của thị trường; (iii) Sản phẩm thủ công mỹ nghệ của nghệ nhân là kết tinh của tâm hồn, trí tuệ và kỹ năng được mài dũa đến tinh tế của nghệ nhân, luôn luôn đổi mới, sáng tạo không có điểm dừng; ngày nay, dù có sử dụng máy móc hoặc công nghệ 4.0 trong một số công đoạn, song nghệ nhân vẫn là người “thổi hồn” vào sản phẩm; (iv) Nghệ nhân đang là người gần như duy nhất truyền dạy kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm thực tiễn cho lớp thợ giỏi, đào tạo đội ngũ kế tiếp bảo đảm tiếp nối truyền thống và sáng tạo văn hóa nghề thủ công nước ta.

Trong thực tế, đang có xu hướng chỉ quan tâm tìm nghệ nhân đã có thành tích để tôn vinh, khen thưởng theo kiểu “ăn sẵn”, thể hiện một tầm nhìn hạn hẹp, đầu óc thực dụng, chỉ chú ý khai thác phần ngọn, lại không đủ kiến thức để thực hiện những công việc cần làm từ gốc: trước, trong và sau tôn vinh, để bảo đảm hình thành đội ngũ nghệ nhân một cách bài bản, căn cơ, bền vững. Sau những cuộc phong tặng nặng về hình thức, rộn ràng “loa, đèn, kèn, trống”, nghệ nhân lại bị rơi vào quên lãng.

Để trợ giúp nghệ nhân trong nghiên cứu, sáng tạo mẫu mã mới, kiểu dáng mới cho sản phẩm thủ công mỹ nghệ, rất cần những trợ giúp cụ thể, từ nguyên vật liệu, thời gian và chi phí. Cần tổ chức các nhóm nghệ nhân cùng nghiên cứu một chuyên đề (gồm nghệ nhân trong cơ sở hoặc liên kết với nghệ nhân cơ sở khác) để cùng bổ sung cho nhau trong nghiên cứu. Giúp tổ chức các cuộc giao lưu, trao đổi kinh nghiệm giữa các nghệ nhân cùng nghề trong địa phương hoặc trong vùng. Cũng nên thành lập các câu lạc bộ nghệ nhân (theo nghề nghiệp và theo vùng) làm nơi chia sẻ kinh nghiệm, học tập lẫn nhau. Báo chí cần tuyên truyền, giới thiệu đầy đủ hơn các sáng kiến, sáng tạo, sản phẩm mới của nghệ nhân.

Trong làng nghề chúng ta, nghề nào cũng có những nghệ nhân đáng được tôn vinh. Nhà nước ta đã có Nghị định số 123/2014/NĐ-CP ngày 25/12/2014 của Chính phủ về việc xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân Nhân dân", “Nghệ nhân ưu tú” trong lĩnh vực nghề thủ công mỹ nghệ và giao cho Bộ Công thương chủ trì. Từ năm 2010 đến năm 2020, đã có 22 nghệ nhân nhân dân và 192 nghệ nhân ưu tú được Nhà nước phong tặng (theo số liệu của Bộ Công thương). Tuy nhiên, việc xét tặng danh hiệu này còn thiếu vắng sự tham gia đầy đủ của các tổ chức xã hội-nghề nghiệp liên quan đến nghề của nghệ nhân được xét tặng; do vậy, việc xét duyệt có thể chưa thật sát đúng. Thủ tục có phần rườm rà, khó thực hiện, nhất là đối với nghệ nhân làng nghề cao tuổi.

Qua khảo sát tại các làng nghề cho thấy, để phát huy vai trò của nghệ nhân trong việc giảng dạy, truyền nghề, cần có sự đổi mới toàn diện công tác dạy nghề cho lao động nông thôn. Đó là: (i) Nâng cao hơn nữa nhận thức về tầm quan trọng của việc đào tào nghề cho lao động nông thôn gắn với tạo việc làm, thực hiện phong trào khởi nghiệp của thanh niên nông thôn; (ii) Các cơ quan chuyên ngành, các cơ sở đào tạo nghề xây dựng kế hoạch đào tạo nghề lao động gắn với yêu cầu của các cơ sở sản xuất, kinh doanh làng nghề; (iii)Tổ chức biên soạn các bộ giáo trình đào tạo các nghề cơ bản về kiến thức, kỹ thuật nghề phục vụ cho đào tạo nghề ở các làng nghề gắn liền với các nghệ nhân bậc thầy trong đào tạo kỹ năng chế tác; (iv) Tăng cường trang bị máy móc, thiết bị, phương tiện phục vụ cho giảng dạy, học tập; (v) Có các chính sách đãi ngộ đúng mức đối với các nghệ nhân tham gia đào tạo, truyền nghề. Thực hiện các quy định trong Nghị dịnh 52/2018/NĐ-CP ngày 12/4/2018 về phát triển ngành nghề nông thôn: “Các nghệ nhân trong lĩnh vực ngành nghề nông thôn được Nhà nước hỗ trợ kinh phí tổ chức đào tạo nghiệp vụ sư phạm nghề nghiệp, kỹ năng dạy học; được thù lao theo quy định khi tham gia đào tạo nghề nghiệp cho lao động nông thôn. Khi nghệ nhân trực tiếp truyền nghề được thu tiền học phí của người học trên nguyên tắc thỏa thuận”.

Cũng xin nói thêm là việc phát huy nghệ nhân trong đào tạo, truyền nghề lại càng cấp thiết, vì có những nghệ nhân có kiến thức đã lớn tuổi, cần được khai thác kịp thời trước khi các cụ ra đi; đồng thời lại có những nghề thủ công có nguy cơ thất truyền, cần có các nghệ nhân nắm được nghề này tham gia trình diễn làm tư liệu cho đời sau.